Schorzenia kręgosłupa wynikające z jego zwyrodnienia lub nieprawidłowej postawy występują tak często, że uznaje się je już za chorobę cywilizacyjną. Jeden z najpowszechniejszych problemów stanowi rwa kulszowa – ból dolnego odcinka kręgosłupa promieniujący do nóg, niekiedy z towarzyszącymi zaburzeniami czucia lub niedowładami. Według różnych statystyk cierpi na nią od 13 do 40% społeczeństwa, a co roku objawy pojawiają się u kolejnych 1-2%. Na szczęście odpowiednio dobrana fizjoterapia skutecznie niweluje objawy i zapobiega nawrotom rwy kulszowej.

Przyczyny rwy kulszowej

U podłoża dolegliwości leży podrażnienie nerwu kulszowego. Nerw kulszowy powstaje z połączenia włókien rdzeniowych odcinka L4-S3 kręgosłupa i po opuszczeniu miednicy mniejszej biegnie pod mięśniem gruszkowatym i mięśniem pośladkowym wielkim, by następnie zejść na udo, a w dole podkolanowym podzielić się na mniejsze gałęzie. Nerw kulszowy zawiera zarówno włókna czuciowe, jak i ruchowe, dlatego też jego ucisk wywołuje tak zróżnicowane symptomy.

Do podrażnienia może dojść na całym przebiegu nerwu, najczęściej jednak przyczyną jest patologia kręgosłupa lędźwiowego lub krzyżowego, taka jak:

• zwyrodnienie krążków międzykręgowych, czyli dyskopatia
• choroba zwyrodnieniowa innych stawów kręgosłupa, często przebiegająca z tworzeniem wyrośli kostnych lub zwapnieniem więzadeł
• przepuklina jądra miażdżystego krążka międzykręgowego (zwana potocznie „wypadnięciem dysku”)
• stenoza kanału kręgowego
• kręgozmyk, czyli przesunięcie trzonów sąsiednich kręgów
• nowotwory kanału kręgowego
• ogniska ropne w kanale kręgowym

Przyczyną dolegliwości może być również tzw. zespół mięśnia gruszkowatego, przebiegający z nadmiernym napięciem tegoż mięśnia, wywierającym ucisk na nerw.

Jak się objawia rwa kulszowa?

Pierwszy objaw stanowi zazwyczaj ból okolicy lędźwiowej lub krzyżowej kręgosłupa, który następnie rozprzestrzenia się na pośladek i kończynę dolną. Towarzyszyć mu może osłabienie siły mięśniowej oraz zaburzenia czucia, najczęściej w obrębie podudzia i stopy, ale niekiedy również pachwiny czy uda. Najpoważniejsze objawy, często stanowiące wskazanie do leczenia operacyjnego, to niedowłady (najczęściej stopy w zakresie zgięcia i prostowania) oraz zaburzenia oddawania moczu i stolca.

Rehabilitacja w rwie kulszowej - komu pomoże?

Pierwsze dni ostrego epizodu choroby to w zasadzie jedyny okres, kiedy nie zaleca się fizjoterapii. Większe korzyści przynosi wówczas unieruchomienie i farmakologiczne opanowanie intensywnego bólu. Rehabilitację należy jednak rozpocząć niezwłocznie po ustąpieniu uporczywych dolegliwości, gdy pacjent będzie w stanie poprawnie wykonywać ćwiczenia.

Fizjoterapię zaleca się również w przewlekłej rwie kulszowej, w profilaktyce nawrotów ostrej postaci choroby oraz po leczeniu operacyjnym.

Kinezyterapia w rwie kulszowej

Systematyczne wykonywanie odpowiednio wyselekcjonowanych ćwiczeń fizycznych, czyli kinezyterapia, stanowi podstawę rehabilitacji w rwie kulszowej. Ma ona na celu poprawę stabilności kręgosłupa, rozluźnienie mięśni otaczających nerw kulszowy oraz wypracowanie odpowiedniej postawy ciała, by unikać szkodliwych przeciążeń. Osiągnięciu tych efektów służą następujące ćwiczenia:

• rozciągające
• wzmacniające mięśnie brzucha oraz grzbietu, zwłaszcza przykręgosłupowe
• aerobowe o umiarkowanym nasileniu

Ćwiczenia rozciągające wykonuje się zwykle w pozycji leżącej lub klęku podpartym. Należy do nich chociażby jednoczesne podnoszenie kończyny dolnej i przeciwległej do niej kończyny górnej (np. lewej nogi i prawej ręki), unoszenie klatki piersiowej i głowy z rękami splecionymi za plecami (leżąc na brzuchu) czy przyciąganie zgiętych w kolanach kończyn do klatki piersiowej (leżąc na plecach). Rozluźniają one mięśnie przykręgosłupowe, pośladkowe i tylnej powierzchni uda (tzw. mięśnie Hamstringa – dwugłowy uda, półścięgnisty i półbłoniasty).

Do ćwiczeń wzmacniających zalicza się np. pływanie stylem grzbietowym, brzuszki, „rowerek” czy unoszenie wyprostowanej kończyny dolnej w leżeniu na plecach. Istnieją również dyscypliny sportu – np. pilates, joga czy tai-chi – doskonale łączące wzmacnianie mięśni i rozciąganie.

Wśród ćwiczeń aerobowych zaleca się zwłaszcza szybkie spacery, pływanie czy nordic walking.

Inne formy rehabilitacji rwy kulszowej

Choć zawsze najskuteczniejsze w połączeniu z wysiłkiem fizycznym, takie rodzaje rehabilitacji jak fizykoterapia, masaże lecznicze czy hydroterapia również znajdują zastosowanie w leczeniu rwy kulszowej.
Zastosowanie znajdują następujące metody fizykoterapeutyczne:

a) w ostrej i podostrej fazie rwy kulszowej:

• naświetlanie (np. lampami Solux)
• galwanizacja
• ultradźwięki

b) w przewlekłej fazie rwy kulszowej:

• parafinoterapia
• galwanizacja
• prądy Traberta, interferencyjne lub diadynamiczne
• ultradźwięki
• W ostatnim czasie popularność zyskuje również kinesiotaping.

Rehabilitacja rwy kulszowej - dlaczego warto się udać do fizjoterapeuty?

Skuteczność rehabilitacji w terapii rwy kulszowej zależy od jej odpowiedniego doboru oraz poprawnego technicznie wykonywania ćwiczeń fizycznych. Warto więc, aby przynajmniej w początkowym okresie aktywność fizyczną nadzorował specjalista, który ponadto pomoże wypracować odpowiednią postawę ciała w spoczynku oraz podpowie, jakich ruchów unikać, by zapobiec kolejnym atakom (przeciwwskazane bywa chociażby dźwiganie ciężkich przedmiotów czy skłony).

Co więcej, ćwiczenia należy dobrać do schorzenia, które leży u podłoża rwy kulszowej. Doskonale ilustruje to przykład najczęstszych patologii wywołujących rwę: w dyskopatii lub przepuklinie jądra miażdżystego krążka międzykręgowego należy unikać pochylania się do przodu, natomiast u pacjentów ze stenozą kanału kręgowego jest ono wręcz wskazane. Warto więc, by przed rozpoczęciem rehabilitacji fizjoterapeuta zebrał dokładny wywiad chorobowy.