Rekonwalescencja po urazie układu ruchu nie może się obyć bez odpowiednio dobranej fizjoterapii, zwłaszcza jeśli poszkodowany to sportowiec, pragnący jak najszybciej wrócić do ulubionej dyscypliny. Nie inaczej ma się sprawa z urazami stawów kolanowych, których pełna funkcjonalność jest niezbędna do zachowania sprawności fizycznej. Rehabilitacja kontuzjowanego kolana wymaga jednak rozwagi i cierpliwości, a wybór odpowiednich metod zależy od typu uszkodzenia i okresu rekonwalescencji.
Rehabilitacja w pierwszych dniach po urazie
Niezależnie od typu kontuzji i planowanego leczenia, wstępne postępowanie ma na celu zmniejszenie obrzęku i bólu oraz ograniczenie rozmiarów tworzącego się krwiaka. Na tym etapie powszechnie stosuje się algorytm PRICE, którego nazwa pochodzi od angielskich słów „protect” (ochrona), „rest” (odpoczynek), „ice” (lód), „compression” (ucisk) i „elevation” (uniesienie). Nietrudno się więc domyślić, że zalecenia obejmują unikanie forsownych ruchów i nadmiernych obciążeń, częste przykładanie zimnych kompresów (ale nie bezpośrednio na skórę i na nie więcej niż 15 minut), stosowanie opatrunków uciskowych i odpoczynek z uniesioną kończyną. Tuż po urazie należy również opanować technikę chodzenia o kulach i zakładania ortezy, gdyż te przyrządy prawdopodobnie będą towarzyszyć pacjentowi przez wiele tygodni. Fizjoterapeuci zalecają ortezy umożliwiające regulację zakresu ruchu w kolanie, bowiem po niektórych kontuzjach nadmierne zgięcia czy przeprosty w stawie są przeciwwskazane.
Kolejne etapy rehabilitacji kolana
Późniejszy okres rehabilitacji można podzielić na trzy fazy. Pierwsza ma na celu opanowanie bólu i stanu zapalnego, stopniowe przywracanie zakresu ruchu i wypracowanie stosownego do możliwości pacjenta wzorca chodu. Drugi etap prowadzi do wzmocnienia i rozciągnięcia elementów stawu kolanowego, przywrócenia pełnego zakresu ruchu i prawidłowego chodu oraz poprawy propriocepcji, czyli czucia głębokiego umożliwiającego określenie położenia poszczególnych części ciała wobec siebie. Końcowa faza umożliwia powrót do pełnej sprawności sprzed wypadku. Jeśli kontuzjowany intensywnie uprawiał sport, ten etap rehabilitacji należy wzbogacić o elementy treningu typowe dla danej dyscypliny.
Rehabilitacja po uszkodzeniu więzadła krzyżowego przedniego
Główne zadanie więzadła krzyżowego przedniego (ang. anterior collateral ligament - ACL) polega na stabilizacji stawu w położeniach zgięciowych. Niestety często ulega ono uszkodzeniu, zwłaszcza u narciarzy i piłkarzy, a ze względu na słabe ukrwienie ma nikłe zdolności do regeneracji i zwykle wymaga rekonstrukcji chirurgicznej. Rehabilitacja po zerwaniu ACL powinna trwać 6-9 miesięcy, lecz pełen zakres ruchu odzyskuje się po około 4 miesiącach, a do rekreacyjnego pływania czy jazdy na rowerze można wrócić jeszcze wcześniej. W pierwszych dniach po zabiegu należy jednak pamiętać o wykonywaniu wszystkich codziennych czynności, a zwłaszcza wstawaniu z łóżka, w ortezie, by uniknąć rozciągnięcia przeszczepu. Tuż po operacji należy rozpocząć ćwiczenia przywracające pełen zakres ruchu zgięciowego. Nie powinno się również zwlekać z obciążaniem kontuzjowanej kończyny i terapią manualną. Trening izometryczny i elektrostymulacja wzmocnią mięsień czworogłowy uda, a ćwiczenia w zamkniętych układach kinematycznych poprawią propriocepcję. Wspomagająco można stosować kinesiotaping, który zmniejsza obrzęk w stawie, oraz zabiegi z fizykoterapii, np. krioterapię, laser czy pole magnetyczne.
Rehabilitacja po uszkodzeniu więzadła pobocznego piszczelowego
Więzadło poboczne piszczelowe (ang. medial collateral ligament – MCL) najczęściej ulega uszkodzeniu przy gwałtownych ruchach skrętnych. Na szczęście łatwo się ono regeneruje, więc przy niecałkowitym rozerwaniu można ograniczyć się do leczenia zachowawczego. Jednak niezależnie od metody leczenia, rehabilitacja odgrywa kluczową rolę w rekonwalescencji. Najistotniejsze dla późniejszej stabilności stawu jest początkowe unikanie nadmiernych zgięć i wyprostów, które mogą rozciągać więzadło. Kluczową rolę odgrywa tu orteza z regulacją zakresu ruchu. W przeciwieństwie do ACL, odciążenie MCL w pierwszych dniach po urazie sprzyja jego regeneracji, dlatego żaden pacjent nie obędzie się bez kul łokciowych. Rehabilitacja trwa średnio 12-15 tygodni, a pełen zakres ruchu odzyskuje się po około 6 tygodniach. Służą temu bierne ćwiczenia w zamkniętych łańcuchach kinematycznych, terapia manualna na tkankach miękkich oraz poprawiające sprawność motoryczną ćwiczenia na niestabilnym podłożu. Należy natomiast unikać biernego oporu.
