Okres przedszkolny

Psychologia rozwojowa dziecka wskazuje na to, że pierwsze poważniejsze kłopoty pojawiają się u kilkulatków. Dzieci w tym wieku są jak gąbki: chłoną wszystko, niekoniecznie wszystko dobre. Problemy wychowawcze w przedszkolu wynikają najczęściej z mnogości doznań, których doświadcza malec po raz pierwszy, stykając się z dużą liczbą rówieśników o różnym sposobie bycia, wychowywanych w różnorodnych środowiskach i według różnych wzorców, i dobierając do swojego sposobu zachowania się te elementy bycia rówieśników, które w danym momencie są dla dziecka najbardziej atrakcyjne. Na tym etapie edukacji częstym problemem jest nadpobudliwość psychoruchowa dzieci i skorelowane z nią trudności w koncentrowaniu się lub zachowania agresywne. Przedszkole najczęściej jest pierwszą instytucją, w której rodzice mają kontakt z psychologiem dziecięcym.

Okres szkolny

Jeśli negatywne zachowania dziecka w przedszkolu były bagatelizowane, wówczas przejście do szkoły podstawowej może je utrwalić a nawet pogłębić. Z obserwacji pedagogów wynika, że najpoważniejsze problemy wychowawcze w szkole sprawiają gimnazjaliści – co związane jest z wkraczaniem w okres dojrzewania, zmianą środowiska, nowymi znajomościami i większymi wymaganiami względem osób, które opuściły dziecięcy świat i zostały zakwalifikowane do młodzieży. Psychologia dziecka w gimnazjum zmienia się bardzo dynamicznie – na tym etapie szkolnym nastolatki bywają dość oporne na działania wychowawcze podejmowane zarówno przez opiekunów dziecka, jak i przez personel szkolny. W tym okresie różne, czasem bardzo poważne problemy wychowawcze w klasie są raczej regułą niż wyjątkiem. Kiedy nastolatek idzie do szkoły średniej, jego zachowanie w pierwszych klasach bywa jeszcze dość chwiejne (zjawisko częstsze wśród uczniów szkół zawodowych niż liceów), ale na koniec tego okresu edukacyjnego kłopotów z zachowaniem młodzieży jest coraz mniej, a młodzi ludzie nieco chętniej podchodzą tak do współpracy z własnymi rodzicami, jak i z pedagogami czy psychologiem. Szkoła średnia kończy najbardziej burzliwy pod względem wychowawczym okres w życiu młodego człowieka.

Kiedy do psychologa?

Do korzystania z pomocy, którą może zaoferować psycholog dziecięcy, częściej skłaniają problemy wychowawcze z nastolatkiem niż kłopoty z przedszkolakiem. Tymczasem to nie wiek dziecka powinien być wyznacznikiem sięgania po fachową pomoc, ale inne czynniki. Działania, jakie może i powinien podjąć psycholog poproszony o pomoc, są konieczne dla dalszego prawidłowego rozwoju młodego człowieka. Priorytetem będzie przywrócenie harmonii tam, gdzie została ona zakłócona, zapobiegnięcie pogłębianiu się istniejących negatywnych zachowań lub wystąpieniu nowych. Do psychologa dziecięcego udajemy się, kiedy:

• Rozwój psychiczny małego dziecka odbiega od wzorca lub też przedszkolak czy uczeń wyraźnie odstaje intelektualnie i emocjonalnie od rówieśników.
• Odczuwamy bezsilność wobec zachowań młodego człowieka, który na podejmowane przez nas działania wychowawcze i próby nawiązania komunikacji, nie reaguje pozytywnie lub nie reaguje wcale.
• W sposobie bycia dziecka pojawiają się nowe, szokujące lub nieakceptowane zachowania.
• Pojawiają się zachowania agresywne, w tym autoagresja.
• Dziecko wykazuje symptomy nadpobudliwości ruchowej, a zachowanie to coraz bardziej przeszkadza mu w nauce i koncentracji.
• Dotychczas spokojne dziecko stało się nadpobudliwe, nerwowe, przestraszone.
• Dziecko ma styczność ze składnikami psychoaktywnymi lub popadło w uzależnienie od komputera, alkoholu, narkotyków ilub nnych czynników.
• Dziecko lub nastolatek ma kłopoty w nauce, przynosi słabe oceny pomimo przygotowania się na lekcję, sprawdzian, albo z powodu lekceważenia obowiązku nauki.
• Kilkulatek czy nastolatek wykazuje dziwne zachowania seksualne lub jest ofiarą przestępstwa czy wykorzystania seksualnego.

W trudnych przypadkach dzieckiem powinien zająć się psychiatra – aby potwierdzić lub wykluczyć przyczyny dziwnego zachowywania się młodego człowieka i wdrożyć postępowanie stabilizujące zdrowie psychiczne.