Badanie cytologiczne

Cytologia to badanie diagnostyczne wykonywane jako badanie profilaktyczne. Jest to jednocześnie test przesiewowy w kierunku raka – umożliwia wykrycie stanów przednowotworowych i raka, najczęściej raka inwazyjnego szyjki macicy. Cytologia polega na pobraniu z szyjki macicy komórek nabłonka, które po odpowiednim przygotowaniu i zabarwieniu są oceniane pod mikroskopem. Komórki nabłonka pobierane są specjalną szczoteczką, bezboleśnie. Taka metoda pobierania to inaczej złuszczenie komórek szyjki macicy, stąd nazwa badania – cytologia eksfoliatywna (złuszczeniowa). W skrócie używana jest nazwa cytologia.

Jakie są wskazania do wykonania cytologii? Kto powinien wykonać cytologię?

Cytologia to badanie profilaktyczne, dlatego powinno być wykonywane regularnie przez każdą kobietę. Jest to badania bardzo ważne, tak samo istotne, jak badanie ginekologiczne. Pierwsze badanie cytologiczne winno być wykonane po rozpoczęciu aktywności seksualnej, najpóźniej w trzecim roku od pierwszego stosunku. Jeżeli kobieta nie rozpoczęła współżycia, wówczas pierwsze badanie winna wykonać w 25 roku życia. W późniejszym okresie częstotliwość badań jest różna i zależy od wieku kobiety oraz od wyniku poprzedniego badania. Jeżeli poprzedni wynik był prawidłowy i kobieta jest zdrowa, wówczas kolejne badanie wykonywane jest za 3 lata. Zawsze jednak kobieta może samodzielnie zdecydować o wykonaniu cytologii, gdy zależy jej na własnym zdrowiu. W pewnych sytuacjach konieczne jest wykonywanie badania co roku. Coroczne badanie wykonuje się u kobiet, które:

• mają osłabiony układ odpornościowy, na przykład po przeszczepie organu, po chemioterapii, na skutek stosowania sterydów
• są nosicielkami wirusa HIV
• były narażone na dietylostilbestrol (DES), gdyż taki lek otrzymywały ich matki będąc w ciąży. Jest to syntetyczny estrogen podawany w latach 50 XX wieku w przypadkach zagrażającego poronienia
• tak zdecydował lekarz prowadzący, na przykład ze względu na nieprawidłowy wynik poprzedniej cytologii

Badanie powinno być regularnie wykonywane także przez kobiety po menopauzie. Nie podaje się granicy wieku, kiedy można zakończyć wykonywanie cytologii, bo nie ma dalszej potrzeby badania. Zdarza się jednak, że jest podejmowana taka decyzja u kobiet po 65 roku życia, jeżeli:

• wyniki trzech kolejnych cytologii w okresie 10 lat były prawidłowe
• nie ma nieprawidłowych zmian w badaniu ginekologicznym

Decyzja powinna być jednak zawsze podjęta po konsultacji z lekarzem ginekologiem. Bywają również sytuacje, gdy można zaprzestać badania ze względu na przebytą operację histerektomii, czyli usunięcia macicy. Należy jednak zawsze porozumieć się z lekarzem chirurgiem, gdyż przeprowadza się operacje różnego typu. Czasami usunięty zostaje tylko trzon macicy, a pozostawiona jest cała szyjka macicy lub jej fragment. Badanie cytologiczne powinno być wówczas nadal wykonywane.

Cytologia w ciąży

Okres ciąży jest czasem szczególnym dla każdej kobiety. W trakcie ciąży należy wykonać szereg badań, które mogą być zalecane nawet kilka razy, w różnych trymestrach. Cytologię należy wykonać dwukrotnie – w I oraz III trymestrze. Badanie cytologiczne jest niebolesne i bezpieczne zarówno dla matki, jak i dziecka. Badanie nie powinno być poprzedzane innymi zabiegami, na przykład dopochwowym badaniem USG. Poza tym pacjentka nie powinna przyjmować przez 3 dni leków dopochwowych oraz współżyć. Przygotowanie do cytologii w trakcie ciąży jest takie samo, jak do badania w innych okresach życia kobiety.

Cytologia – na czym polega, jak wygląda badanie? Jak się wykonuje cytologię?

Pobieranie materiału do badania cytologicznego to element badania ginekologicznego. Wykonanie testu jest szybkie i niebolesne - trwa kilka minut. Niektóre kobiety czują delikatny dotyk. Kobieta siada na fotelu ginekologicznym, a lekarz zakłada wziernik do pochwy, tak, aby była widoczna tarcza szyjki macicy. Następnie, przez wziernik wprowadza specjalną szczoteczkę na długiej rączce. Szczoteczka ma kształt trójzęba. Za pomocą szczoteczki lekarz pobiera nabłonek i śluz z kilku (co najmniej 2) miejsc szyjki macicy. Każda próbka jest przenoszona na szkiełko, odpowiednio przygotowywana i barwiona, a potem oglądana pod mikroskopem. Należy pamiętać, aby badanie cytologii było wykonywane jako pierwsze, przed innymi badaniami, jak posiewy, czy zabiegami np. USG dopochwowym. Wynik badania można otrzymać już po 3-4 dniach, ale czasami bywa gotowy dopiero po 3 tygodniach.

Cytologia - jak się przygotować do badania?

Wynik badania cytologicznego może być nieprawidłowy lub niemożliwy do oceny, jeżeli kobieta nie przygotuje się do badania. Należy spełnić następujące warunki:

• ustalić prawidłowy termin badania cytologicznego: najwcześniej 2 dni po zakończeniu krwawienia miesięcznego i najpóźniej 4 dni przed rozpoczęciem kolejnego krwawienia. Najlepiej, aby badanie było w pierwszej połowie cyklu
• na 3 dni przed badaniem nie należy stosować leków i preparatów dopochwowych, ani wykonywać irygacji (płukania pochwy)
• przez 3 dni nie powinno się używać tamponów
• przez co najmniej 24 godziny przed badaniem należy powstrzymać się od współżycia seksualnego
• w ciągu 24 godzin przed badaniem cytologii nie powinno się wykonywać badania ginekologicznego, USG dopochwowego oraz innych zabiegów w pochwie

Jeżeli w okresie, gdy zaplanowane jest badanie występują u pacjentki niepokojące objawy, na przykład upławy, swędzenie, pieczenie, wówczas należy poinformować o tym lekarza i wykonać badanie cytologii dopiero po wyleczeniu stanu zapalnego. Ponieważ cytologia jest elementem typowego badania ginekologicznego, warto przygotować kilka informacji:

• ustalić datę ostatniej miesiączki, ilość dni krwawienia i wyliczyć długość cyklu. Pierwszy dzień cyklu to pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego
• należy przygotować nazwy i dawki stosowanych leków, także antykoncepcyjnych. Będzie to bardzo pomocne w czasie wizyty

Czy cytologię można wykonać w trakcie miesiączki?

Niestety nie. To bardzo ważne, aby badanie było wykonane we właściwym terminie - najwcześniej 2 dni po zakończeniu krwawienia miesięcznego i najpóźniej 4 dni przed rozpoczęciem kolejnego krwawienia. Najlepiej, aby badanie było w pierwszej połowie cyklu.

Wyniki cytologii (cytologia– normy)

W badaniu mikroskopowym oceniane są komórki nabłonka, który pokrywa część pochwową szyjki macicy oraz kanał szyjki macicy. Jeszcze niedawno stosowano w opisie pięć grup cytologicznych. Jeżeli stwierdzano pierwszą lub drugą grupę, wynik uznawano za prawidłowy, a trzecia, czwarta lub piata była opisywana jako wynik nieprawidłowy. Obecnie stosuje się klasyfikację Bethesda, w której obraz cytologiczny opisywany jest jako:

• prawidłowy
• LSIL (ang. low-grade squamous intraepithelial lesion) – zmiana śródnabłonkowa dysplastyczna małego stopnia
• HSIL (ang. high-grade squamous intraepithelial lesion) – zmiana śródnabłonkowa dysplastyczna dużego stopnia

W 2001 roku klasyfikację uzupełniono o kolejne klasy komórek. Stosuje się je wtedy, gdy cechy morfologiczne komórek są inne niż w LSIL lub HSIL:

• ASC (ang. atypical squamous cells) – nietypowe komórki nabłonka, które dzieli się na:
• ASC-US (ang. atypical squamous cells of undetermined significance) nietypowe komórki nabłonka o nieokreślonym znaczeniu
• ASC-H (ang. atypical squamous cells – cannot exclude HSIL) nietypowe komórki nabłonka o nieokreślonym znaczeniu – nie można wykluczyć HSIL

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje opis badania według klasyfikacji Bethesda z 2001 roku. Stosowanie tej klasyfikacji sprawia, że wyniki są bardziej szczegółowe. Jeżeli wynik jest nieprawidłowy, konieczna jest konsultacja z lekarzem i ustalenie dalszego postepowania.

„Zła cytologia”, czyli nieprawidłowy wynik – co dalej?

Informacja o nieprawidłowym wyniku cytologii zawsze wymaga konsultacji z lekarzem. Czasami wynik jest niejednoznaczny – lekarz może zalecić powtórzenie badania. Nieprawidłowy wynik nie zawsze oznacza rozpoznanie raka. Przyczyną nieprawidłowości może być infekcja lub nadżerka. W przypadku, gdy wynik jest nieprawidłowy, bo w badaniu stwierdzono zmienione komórki, lekarz zaleci odpowiednie postępowanie, jak wykonanie badania kolposkopowego czy wykonanie badania histopatologicznego.

Cytologia - opinie

Należy podkreślić, że cytologia to badanie proste i niebolesne. Umożliwia wykrycie komórek, które w przyszłości mogą się przekształcić w komórki nowotworowe – jest to stan przedrakowy. Wdrożenie leczenia w tym okresie zapewnia całkowite wyleczenie. Zatem to proste i nieobciążające badanie może uratować życie. Dzięki cytologii możliwe jest także wykrycie choroby nowotworowej na wczesnym etapie rozwoju. Cytologia umożliwia rozpoznanie około 90% przypadków raka szyjki macicy, około 50% przypadków raka trzonu macicy i 10% przypadków raka jajnika. Im wcześniej rozpoznana jest choroba nowotworowa, tym lepsze rokowanie pacjentki. Tymczasem nowotwory na wczesnym etapie rozwoju nie dają jeszcze objawów i tylko badanie cytologiczne daje możliwość ich rozpoznania. Dlatego też badanie cytologiczne powinno być wykonywane regularnie, jako badanie profilaktyczne.