Co to jest kolonoskopia?
Kolonoskopia to badanie jelita grubego (endoskopia jelita grubego) mające na celu wizualizację wnętrza jelita - śluzówki. Dzięki rozwojowi techniki wykorzystywanej w badaniach medycznych oraz miniaturyzacji, kolonoskopię można wykonać kilkoma sposobami. Są to:
- Kolonoskopia metodą tradycyjną, czyli wykonywana za pomocą endoskopu zwanego kolonoskopem. Kolonoskop jest giętką, miękką rurą o długości 130 do 200cm, którą wprowadza się przez odbyt i ogląda kolejne odcinki jelita grubego. Kolonoskopy mają obecnie najczęściej na końcu urządzenia mikrokamerę. Endoskop zawiera także specjalne kanały, którymi wprowadza się narzędzia do pobierania badań lub wykonywania zabiegów oraz kanał do podawania powietrza, co jest niezbędne w trakcie badania. Badanie trwa 15-40 minut.
- Kolonoskopia wirtualna (kolonografia) to badanie obrazowe polegające na stworzeniu trójwymiarowego obrazu jelita grubego na podstawie serii zdjęć wykonanych za pomocą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Do jelita wprowadzany jest specjalny cewnik, przez który podawane jest powietrze. Dzięki wypełnieniu jelit powietrzem uzyskuje się obrazy śluzówki i ścian jelit. W zależności od metody, stosuje się dożylny kontrast lub nie jest to potrzebne. Badanie trwa 15-30 minut.
- Endoskopia kapsułkowa jelita grubego to badanie wykonywane z wykorzystaniem kapsułki. Kapsułka jest połykana przez pacjenta, a urządzenie wykonuje wiele serii zdjęć jelita grubego i przekazuje do specjalnego odbiornika. Po odczytaniu zdjęć z odbiornika, obrazy są analizowane przez lekarza. Badanie trwa kilka do kilkunastu godzin, ale pacjent może wykonywać codzienne czynności oraz wychodzić z domu.
Każda z metod wykonania kolonoskopii ma swoje wskazania, zalety oraz pewne ograniczenia. Kolonoskopia metodą tradycyjną, kolonoskopia wirtualna i endoskopia kapsułkowa nie mogą być zawsze stosowane wymiennie, ale czasami uzupełniają wzajemnie informacje. To bardzo ważne, aby pacjent przede wszystkim rozumiał cel wykonania określonego badania proponowanego przez lekarza. Lekarz bierze pod uwagę możliwości diagnostyczne danej metody, komfort pacjenta ale także ewentualną konieczność wykonania biopsji. Tylko kolonoskopia wykonywana klasycznie, za pomocą endoskopu, daje możliwość pobrania biopsji. Należy również podkreślić, że sukces badania jelita grubego w dużej mierze zależy od przygotowania osoby badanej. Oczyszczanie jelit przed kolonoskopią z zalegających mas kałowych znacznie podnosi czułość badań. Przygotowanie trwa kilka dni, jest podobne w każdej z opisanych technik badania i wymaga zrozumienia celu oraz współpracy ze strony osoby badanej.
W jakim celu wykonuje się kolonoskopię? Jakie są wskazania do kolonoskopii
Celem wykonania kolonoskopii mogą być następujące procedury:
- badanie przesiewowe – w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób jelita grubego,
- badanie diagnostyczne – w celu wykrycia i rozpoznania nieprawidłowości oraz wykonania biopsji,
- zabiegi oraz leczenie, na przykład wycięcie polipów lub zahamowanie krwawienia.
Natomiast najczęstsze wskazania do wykonania kolonoskopii to:
- objawy krwawienia z jelita grubego, nawet jednorazowe,
- problemy związane z wypróżnianiem się: naprzemienne biegunki i zaparcia, nieregularne lub bolesne wypróżnienia,
- zmiany wyglądu stolca, np. bardzo wąskie stolce („ołówkowate”) lub w formie zbitych grudek,
- niedokrwistość z niedoboru żelaza,
- bóle brzucha o niejasnej przyczynie, szczególnie z towarzysząca niedokrwistością.
Najszersze zastosowanie spośród metod badania jelita grubego ma kolonoskopia klasyczna, czyli wykonywana za pomocą endoskopu. Lekarz wykonujący badanie dokładnie ogląda błonę śluzową jelit, ale może także pobrać fragmenty tkanek do analizy laboratoryjnej i histopatologicznej, jeżeli wygląd śluzówki jest nieprawidłowy. Biopsje pobiera się na przykład przy podejrzeniu zmian nowotworowych, nieswoistych zapaleń jelit – choroby Crohna czy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (colitis ulcerosa). Narzędzia do pobierania biopsji wprowadzane są przez specjalny kanał kolonoskopu. Umożliwiają pobranie fragmentów błony śluzowej, w zależności od wskazań. W trakcie kolonoskopii klasycznej lekarz może także wykonywać różne zabiegi, na przykład usuwać polipy - łagodne zmiany nowotworowe śluzówki przewodu pokarmowego, rosnące do wnętrza jelita. Jest to zabieg polipektomii. Do usunięcia polipów używane są różne narzędzia endoskopowe. Polipy mogą być usuwane w całości lub fragmentami. O stosowanej metodzie decyduje lekarz – doświadczony endoskopista. Usunięte polipy lub ich fragmenty wydostaje się z jelita podczas badania i przesyła do badania histopatologicznego. Endoskopia kapsułkowa w chorobach jelita grubego ma skuteczność diagnostyczną podobną do klasycznej kolonoskopii. Daje możliwość dokładnej wizualizacji zmian, a jest badaniem zdecydowanie bardziej komfortowym dla pacjenta, niż klasyczna kolonoskopia. Nie daje jednak możliwości pobierania biopsji i wykonania zabiegów. Dlatego też endoskopia kapsułkowa jelita grubego nie może w pełni zastąpić kolonoskopii. W wielu przypadkach jednak pozwala na podjęcie dalszej decyzji - czy konieczne jest leczenie farmakologiczne, endoskopowe czy operacyjne. Kolonoskopia wirtualna, która polega na stworzeniu trójwymiarowego obrazu jelita grubego na podstawie serii zdjęć wykonanych za pomocą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, daje możliwość oceny śluzówki oraz ścian jelita. Ocena ścian jelit jest bardzo ważna, jeżeli zmiany, na przykład nacieki nowotworowe, przekraczają ścianę jelita. Badanie jest bardziej komfortowe, niż badanie endoskopem. Nie ma jednak możliwości oceny śluzówki oraz nie można pobierać biopsji. Dlatego to badanie również nie może w pełni zastępować kolonoskopii.
Kolonoskopia jako badanie przesiewowe
Badania przesiewowe mają za zadanie profilaktykę i wczesne wykrywanie chorób jelita grubego, przede wszystkim raka jelita grubego. Jest to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych w Polsce. Rozwija się z polipów – łagodnych zmian nowotworowych śluzówki przewodu pokarmowego, rosnących do wnętrza jelita. Przemiana w nowotwór złośliwy trwa zwykle kilka lat, dlatego wczesne wykrycie i usunięcie polipa lub polipów zapobiega rozwojowi raka. Uważa się, że kolonoskopię jako badanie profilaktyczne powinna wykonać każda osoba między 50 a 75 rokiem życia. Osoby, które miały w bliskiej rodzinie chorego z rozpoznanym rakiem jelita grubego, powinny wykonać badanie przesiewowe już po 40 roku życia. Badanie przesiewowe dotyczy osób, które nie posiadają objawów ze strony przewodu pokarmowego. Jeżeli pojawiają się niepokojące objawy, jak krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcie o niewyjaśnionej przyczynie trwające od kilku tygodni czy miesięcy, a także chudnięcie lub anemia bez znanej przyczyny, wówczas należy przeprowadzić bardzo skrupulatną diagnostykę przewodu pokarmowego, o rodzajach koniecznych badań zadecyduje lekarz.
Jak przygotować się do kolonoskopii?
Prawidłowa przygotowanie osoby badanej do kolonoskopii ma wpływ na skuteczność badania. Przygotowanie trwa kilka dni. Oczyszczenie jelita grubego z zalegających mas kałowych znacznie podnosi czułość badania. W okresie przygotowania do badania należy skonsultować ze swoim lekarzem prowadzącym przyjmowanie leków. Szczególnie istotne jest ustalenie z lekarzem postepowania, gdy na co dzień przyjmowane są leki antyagregacyjne, przeciwzakrzepowe oraz cukrzycowe. Osoby chore na cukrzycę powinny pamiętać o zgłoszeniu tego faktu w trakcie umawiania terminu badania, gdyż badanie najczęściej wykonywane jest wtedy rano.
Zaleca się przez 3 dni przed planowanym badaniem nie spożywać:
- owoców pestkowych, pestek siemienia lnianego,
- tłustych mięs i wędlin,
- sałatek i warzyw,
- napojów gazowanych.
Należy natomiast pozostawać na diecie półpłynnej. Można spożywać:
- zmiksowane zupy,
- kisiele, budynie, serki homogenizowane, kleiki,
- ryż, makaron,
- mięso gotowane, ryby,
- klarowne, niegazowane napoje.
Przygotowanie preparatem oczyszczającym jelita
Jeżeli badanie odbywa się w godzinach porannych, to po godzinie 16:00 w dniu poprzedzającym badanie należy sporządzić roztwór jednego z dostępnych na receptę preparatów przygotowujących do kolonoskopii (receptę powinien wystawić lekarz zlecający badanie: lekarz POZ / lekarz specjalista). Jest on również zobowiązany wytłumaczyć Pacjentowi na czym polega przygotowanie.
Roztwór należy wypić w ciągu maksymalnie 6 godzin. Od chwili wypicia preparatu nie wolno przyjmować żadnych pokarmów. Można pić dowolną ilość wody niegazowanej oraz herbaty z cukrem do 4 godzin przed planowanym badaniem. Nie należy żuć gumy ani palić papierosów.
Jeżeli badanie odbywa się w godzinach popołudniowych lub wieczornych, to w dniu poprzedzającym badanie w godzinach 18:00-20:00 należy spożyć połowę zalecanego preparatu. Roztwór należy wypić w ciągu 4 godzin. Kolejną porcję przepisanego preparatu należy spożyć w dniu badania i skończyć pić 4 godziny przed planowanym badaniem. Od chwili wypicia preparatu nie wolno przyjmować żadnych pokarmów. Dodatkowo można pić dowolną ilość wody niegazowanej oraz herbaty z cukrem do 4 godzin przed planowanym badaniem. Nie należy żuć gumy ani palić papierosów.
Prawidłową reakcją na zastosowanie preparatu przygotowującego do badania, świadczącą o odpowiednim przygotowaniu jest wypróżnianie treścią płynną, przejrzystą, w kolorze żółtawym.
Osoby z cukrzycą powinny przed badaniem skonsultować się z lekarzem diabetologiem lub lekarzem POZ celem ustalenia kiedy odstawić doustne leki obniżające poziom glikemii lub insulinę.
Osoby przyjmujące leki obniżające krzepliwość krwi powinny skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym celem ustalenia sposobu przyjmowania leku, czasu jego odstawienia, ewentualnej zamiany na inny, bezpieczny preparat przy ewentualnej konieczności biopsji lub polipektomii.
Jeżeli badanie jest wykonywane w znieczuleniu ogólnym, to wskazane jest stawienie się̨ na badanie z osobą towarzyszącą. Po badaniu nie zaleca się prowadzenia pojazdów mechanicznych.
Leki stosowane przewlekle należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.
Przygotowanie do kolonoskopii z pobraniem wycinków jest takie samo, jak do standardowej kolonoskopii. Szczególnie ważne jest odstawienie, po porozumieniu z lekarzem, leków przeciwzakrzepowych, gdyż pobranie wycinków błony śluzowej mogłoby wywołać trudne do zatrzymania krwawienie.
