• ruchomej, elastycznej osi utrzymującej ciało w pozycji wyprostowanej oraz umożliwiającej wykonywanie ruchów we wszystkich kierunkach i o różnym charakterze (ruchy skrętne, skłony, podnoszenie, itd.);
• pierścieniowatej tulei chroniącej zamknięty w jej wnętrzu rdzeń kręgowy i odchodzące od niego nerwy rdzeniowe;
• przyczepu dla kończyn – poprzez mięśnie, więzadła i ścięgna.

U ludzi kręgosłup stanowi ok. 40-45% długości ciała.

Budowa kręgosłupa

• nałożonych na siebie kostnych kręgów nadających strukturze sztywność i tworzących kanał kręgowy;
• chrzęstnych krążków, zwanych dyskami, które leżą pomiędzy kręgami – działają one jak biologiczne łożyska: nadają kręgosłupowi elastyczność, zapewniają ruchomość i amortyzują wstrząsy oraz umożliwiają znoszenie wielkich przeciążeń (siła nośna kręgosłupa to aż ok. 350 kg).
• Kręgom i dyskom towarzyszą silne więzadła – to dzięki nim elementy kręgosłupa zabezpieczane są przed nadmierną ruchomością.
Dwa kręgi połączone dyskiem tworzą jednostkę funkcjonalną kręgosłupa. W kręgosłupie wyróżnia się 5 odcinków:
• Kręgosłup szyjny – tworzy go 7 kręgów. Są najmniejsze ze wszystkich.
• Kręgosłup piersiowy – zbudowany z 12 kręgów masywniejszych od tych, które znajdują się w odcinku szyjnym. Tutaj zlokalizowane są stawy żebrowo-kręgowe łączące kręgosłup z żebrami.
• Kręgosłup lędźwiowy – odcinek zbudowany jest z najbardziej masywnych, 5 niezrośniętych ze sobą kręgów.
• Kręgosłup krzyżowy – to 5 kręgów zrośniętych w jedną kość krzyżową.
• Kość ogonowa
Sama pierścieniowata budowa kręgosłupa nie zapewnia wyprostowanej postawy ciała i nie umożliwia wykonywania ruchów w pozycji siedzącej i stojącej. Kręgosłup wspomagany jest w tym przez mięśnie grzbietu i brzucha. Działają one bez zarzutu, jeśli są silne; ich zła kondycja sprzyja powstawaniu naprężeń, co powoduje ból, a z czasem może spowodować zwyrodnienie kręgosłupa. O kondycję mięśni pleców i brzucha należy zatem dbać, wykonując regularnie ćwiczenia gimnastyczne – aby w przyszłości nie dokuczał ból pleców.

Krążki międzykręgowe, czyli dyski

Znajdujące się pomiędzy twardymi kręgami chrzęstne krążki międzykręgowe są bardziej miękkie, a jednocześnie niezwykle wytrzymałe, elastyczne i sprężyste. Dzięki temu stanowią doskonały materiał amortyzacyjny. Zbudowane są z:
• galaretowatego jądra miażdżystego, które tworzy centrum dysku;
• sztywniejszego pierścienia włóknistego, który otacza jądro miażdżyste i chroni przed przemieszczaniem się dysku – tworzą go włókna kolagenowe i elastynowe.
Aby kręgosłup mógł przyjmować znaczne obciążenia, jądro miażdżyste musi być odpowiednio uwodnione, ponieważ amortyzacja wstrząsów odbywa się w kręgosłupie na zasadzie hydraulicznej, z wykorzystaniem elastyczności białek, które tworzą pierścień włóknisty, i asymetrycznej budowy pierścienia, który jest grubszy w przedniej części a cieńszy w tylnej. Taka budowa pierścienia powoduje jednak, że najczęściej ulega on uszkodzeniom w części tylnej. Powoduje to przemieszczenie się całego dysku i jego wysunięcie spomiędzy kręgów. W efekcie rozwija się dyskopatia. Pojawia się też silny ból związany z uwypuklaniem się jądra miażdżystego w kierunku kanału kręgowego lub otworów międzykręgowych. Kiedy ból ma charakter postrzałowy (lumbago), mamy do czynienia z przepukliną krążka międzykręgowego, czyli przemieszczeniem się centrum dysku poza przestrzeń międzykręgową. Powoduje to ucisk na rdzeń kręgowy i nerwy rdzeniowe i w efekcie czujemy silny ból.

Krzywizny kręgosłupa

Linia kręgosłupa widziana z przodu stanowi prostą oś ciała; jeśli spojrzy się na nią z boku, ma esowato wygięty kształt. Wygięcia kręgosłupa to:
• kifoza – kręgosłup tworzy łuk w kierunku grzbietowym; wygięcie obejmuje odcinek piersiowy, nie powinno przekraczać 20-40 stopni; jeśli jest większe lub pojawia się w obrębie kręgosłupa szyjnego czy lędźwiowego, staje się kifozą patologiczną;
• lordoza – wygięcie kręgosłupa w kierunku brzusznym, którym charakteryzuje się odcinek szyjny i odcinek lędźwiowy; gdy wygięcie to ulega nadmiernemu pogłębieniu w części lędźwiowej, mówimy o lordozie patologicznej;
• skolioza – boczne wygięcie kręgosłupa; jeśli przekracza 10°, uznawane jest za wadę postawy. Powstaje najczęściej w okresie wzrostu dziecka, kiedy kościec jest najbardziej podatny na odkształcenia. Skoliozę u dorosłych może spowodować zwyrodnienie stawów kręgosłupa.
Każde fizjologiczne wygięcie kręgosłupa to ważny funkcjonalny element budowy: służy zachowaniu właściwej statyki ciała oraz wspomaga amortyzację wstrząsów i pionizację ciała. Z kolei każda patologiczna krzywizna kręgosłupa może z czasem powodować bóle i powinna podlegać jak najszybszemu leczeniu. Dobre efekty w prostowaniu osi ciała i likwidacji dolegliwości przynoszą rehabilitacja i terapia manualna.

Kręgi

Kostne kręgi zbudowane są z:
• masywnego trzonu w części przedniej
• łuku kręgowego w części tylnej z wyrostkami: kolczystym, stawowym górnym i dolnym, poprzecznym, które stanowią miejsce przyczepu mięśni grzbietu i brzucha.
Pomiędzy łukiem a trzonem znajduje się przestrzeń (kanał kręgowy), w której umieszczony jest rdzeń kręgowy. W kostnych elementach łuku kręgowego znajdują się otwory, poprzez które od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe. Struktury wyczuwane podczas dotyku pod skórą to wyrostki kolczyste. Wielkość kręgów jest sprawą indywidualną i zależy od płci, wagi i wieku danej osoby, ale już zróżnicowanie wielkości kręgów w poszczególnych odcinkach kręgosłupa jest normą i ma istotne znaczenie dla zapewnienia prawidłowego rozkładu siły nośnej osi ciała: największy ciężar powinny przyjmować najbardziej masywne kręgi lędźwiowe. To właśnie z tego powodu tak ważne jest m.in. prawidłowe podnoszenie ciężarów: z pozycji kucznej a nie przy pochylonych plecach.